بررسی برخی از متابولیت های موجود در جمعیت های مختلف گیاه شاهدانه (cannabis sativa l)

شاهدانه (cannnabis sativa l.) گیاهی دو پایه و یکساله است که دارای خواص فیبری، دارویی و غذایی می باشد. این گیاه به دلیل داشتن ترکیبات ترپنوفنولی به نام کانابینوئیدها ارزش دارویی و فیبری دارد. دو کانابینوئید مهم گیاه شاهدانه دلتا-9-تتراهیدروکانابینول (thc) و کانابیدیول (cbd) می باشد. کشور ایران یکی از مناطق گسترش ژرم پلاسم شاهدانه در دنیا به شمار می رود. ارزیابی های مقدماتی مورفولوژی و ژنتیکی شاهدانه، تنوع بسیار بالا در بین و درون جمعیت های مختلف نشان داده است. از آنجایی که هیچ گونه مطالعه جامعی بر محتوای متابولیتی شاهدانه های ایران انجام نگرفته است، یکی از گامهای اساسی در برنامه های اصلاحی، ارزیابی جمعیت های شاهدانه نقاط مختلف ایران، بررسی محتوای متابولیتهای مهم آنها است. در این مطالعه بذرهای 17 جمعیت مختلف گیاه شاهدانه از مناطق مختلف ایران (فارس، اردبیل، دزفول، سنندج، بشرویه، سقز، ارومیه، سیرجان، سرو، شیراز، ابهر، قزوین، کاشان، کرمانشاه، سامن، اراک و سعادت شهر) و یک جمعیت از افغانستان جمع آوری شدند و در شرایط یکسان کشت داده شدند. سپس برخی از متابولیتهای اولیه و ثانوی هر یک از این جمعیتها و در دو بخش زایشی (اندام گل) و رویشی (اندام برگ) در پایه ماده و بخش رویشی (اندام برگ) در پایه نر مورد ارزیابی قرار گرفت. بررسی مقایسه ای محتوای کربوهیدرات کل، ترکیبات فنلی (فنل، فلاونوئید، فلاونول و آنتوسیانین)، ترکیبات ترپنوئیدی (کلروفیل و کارتنوئید) و ترکیبات کانابینوئیدی (thc و cbd) نشان داد که با وجود استفاده از کشت مشابه و شرایط یکسان، میزان این ترکیبات در میان برخی جمعیتها اختلاف معنی داری دارد. به طور کلی بالاترین میزان فنل، فلاونوئید و فلاونول در پایه ماده به ترتیب در جمعیت های فارس، اراک و ابهر بوده است و بیشترین محتوای کلروفیل وکارتنوئید و آنتوسیانین در پایه ماده جمعیت اراک مشاهده شد. جمعیت های فارس، دزفول، بشرویه، سامن و سعادت شهر بیشترین مقدار کربوهیدرات را دارا می باشند. همچنین بالاترین میزان کانابینوئید ((thc در پایه ماده جمعیت های اراک، کرمانشاه، کاشان، سقز و فارس و بیشترین میزان کانابینوئید (cbd) در پایه ماده جعیت سعادت شهر بدست آمد. از آنجایی که میزان بالای thc نسبت به cbd اهمیت دارویی بودن این گیاه را مشخص می کند، جمعیت های اراک، کرمانشاه، کاشان، سقز و فارس با دارا بودن thc بیشتر از 0/3درصد گزینه¬های مناسبی برای مطالعات بیشتر در زمینه اصلاح و معرفی رقم دارویی می باشند و از طرف دیگر درصد میزان cbd بالا و thc کمتر از 0/3 درصد از ویژگی های شاهدانه های فیبری می باشد که جمعیت سعادت شهر گزینه مناسبی برای مطالعات بیشتر در زمینه اصلاح و معرفی رقم فیبری می باشد.